India Ukraine Business: युक्रेन भारताकडून ‘या’ वस्तू करतो खरेदी, युद्ध झालं तर..?

तिसऱ्या महायुद्धाचा धोका

युक्रेन संकटावर तोडगा काढण्यासाठी रशिया आणि अमेरिका यांची एक बैठक होणार होती. मात्र, प्रस्तावित बैठक झालीच नाही. मंगळवारी सकाळी रशियाचे अध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन (Russia President Vladimir Putin) यांनी पूर्व युक्रेनमधील Donetsk आणि Lugansk या दोन प्रदेशांना स्वतंत्र देश म्हणून मान्यता दिली. प्रत्युत्तर म्हणून अमेरिकेने रशियावर आर्थिक निर्बंध लादण्याची घोषणा केली. या आक्रमक कारवायांमुळे युद्धाचा धोका इतका वाढला आहे की आता लोकांना तिसऱ्या महायुद्धाची (3rd World War) भीती वाटू लागली आहे.

युद्ध झाले तर भारतालाही धोका

दिल्ली विद्यापीठाचे प्राध्यापक आणि सामरिक बाबींचे तज्ज्ञ डॉ. सुधीर सिंग म्हणतात की, या वादामुळे भारतासाठी राजनैतिक समस्या निर्माण झाल्या आहेत. हा प्रश्न चर्चेने सोडवा, असे भारत आतापर्यंत म्हणत आहे. जेव्हा तणाव वाढेल आणि व्यापक युद्धाची परिस्थिती निर्माण होईल तेव्हा भारताला आपली भूमिका घ्यावी लागेल. अशा परिस्थितीत अमेरिका किंवा रशिया यापैकी एकाची बाजू घेतल्याचे दूरगामी परिणाम होऊ शकतात. आर्थिकदृष्ट्याही भारतासमोर अनेक आव्हाने येऊ शकतात.

कच्च्या तेलाच्या (Crude Oil) बाबतीत भारत मोठ्या प्रमाणावर आयातीवर अवलंबून आहे आणि रशिया त्यांच्या प्रमुख पुरवठादारांपैकी एक आहे. युद्धाच्या धोक्यामुळे कच्चं तेलं हे पुन्हा 100 डॉलरची पातळी ओलांडण्याच्या मार्गावर आहे. महाग कच्च्या तेलामुळे भारताला आयातीवर अधिक पैसे मोजावे लागतील. ज्यामुळे परकीय चलनाचा साठा (Forex Reserve) कमी होईल. त्यामुळे महागाई (Inflation) नियंत्रणाबाहेर जाऊ शकते. याशिवाय युक्रेनमध्ये मोठ्या संख्येने भारतीय विद्यार्थी वैद्यकीय शिक्षण घेत आहेत. युद्धाच्या भीतीमुळे या विद्यार्थ्यांना सुखरूप बाहेर काढण्याची गरजही भारतापुढे निर्माण झाली आहे.

युक्रेनशी भारताचे कसे आहेत संबंध?

भारतातील युक्रेनच्या दूतावासाच्या (Ukraine Embassy in India) वेबसाइटवर उपलब्ध असलेल्या आकडेवारीनुसार, 2020 मध्ये दोन्ही देशांदरम्यान 2.69 अब्ज डॉलरचा व्यापार (India Ukraine Bilateral Trade) झाला. यामध्ये भारताने युक्रेनकडून 1.97 बिलियन डॉलरची खरेदी केली आहे. तर युक्रेनने 721.54 मिलियन डॉलर किंमतीच्या वस्तू भारताकडून खरेदी केल्या आहेत. युक्रेन भारताला (Fat&Oil of Veg Origin)खत (Fertiliser), न्यूक्लियर रिअॅक्टर आणि बॉयलर (Nuclear Reactor & Boiler)यांसारख्या आवश्यक यंत्रसामग्रीचा पुरवठा करतं. दुसरीकडे, युक्रेन भारताकडून औषधे आणि इलेक्ट्रिकल मशिनरी यांसारख्या वस्तू खरेदी करतं.

या महत्त्वाच्या गोष्टींसाठी युक्रेन आहे खास

ट्रेडिंग इकॉनॉमिक्सच्या आकडेवारीनुसार, 2020 मध्ये भारताने युक्रेनकडून 1.45 अब्ज डॉलर किंमतीचे खाद्यतेल खरेदी केले. त्याचप्रमाणे, भारताने युक्रेनमधून सुमारे 210 दशलक्ष डॉलर किंमतीची खते आणि सुमारे 103 दशलक्ष डॉलर किमतीचे न्यूक्लियर रिएक्टर आणि बॉयलर आयात केले. न्यूक्लियर रिएक्टर आणि बॉयलरच्या बाबतीत रशियानंतर युक्रेन भारताचा सर्वात मोठा पुरवठादार आहे. युद्ध झाल्यास त्याचा पुरवठा खंडित होऊ शकतो ज्यामुळे भारताचे अणुऊर्जेवरील काम मंद होऊ शकते.

युक्रेनच्या पुर्वेकडील भागाचे दोन तुकडे, रशियाकडून स्वतंत्र राष्ट्र म्हणून मान्यता

अशा प्रकारे रशिया भारत-युक्रेन व्यापार ठरवतो

भारत आणि युक्रेन यांच्यातील परस्पर व्यापारात रशियाशी असलेल्या संबंधांनुसार चढ-उतार होत आहेत. गेल्या काही वर्षांच्या ट्रेंडवरून हे स्पष्टपणे दिसून येते. 2014 मध्ये, क्रिमियावरून युक्रेन आणि रशिया यांच्यातील तणाव वाढण्यापूर्वी, दोन्ही देशांमधील व्यापार 3 अब्ज डॉलरपेक्षा जास्त होता. 2015 मध्ये तणावानंतर ते फक्त 1.8 बिलियन डॉलरवर आले होते. नंतर, युक्रेनबरोबरचा परस्पर व्यापार काहीसा सुधारला. परंतु तरीही तो जुन्या पातळीवर पोहोचला नाही. आता पुन्हा तणाव शिगेला पोहोचला आहे. त्यामुळे निश्चितच आयात-निर्यातीवर याचा वाईट परिणाम होणार आहे.