Budget 2023 : अर्थसंकल्प म्हणजे काय?, जाणून घ्या सोप्या शब्दात

What Is Budget? : मोदी सरकार 2023-24 चा अर्थसंकल्प सादर करणार आहे. पण अर्थसंकल्प नेमका कसा असतो. त्यात सरकारला काय अपेक्षित असतं या सगळ्याबाबत आपण सविस्तरपणे जाणून घेणं गरजेचं आहे. कारण या बजेटचा थेट परिणाम हा आपल्या दैंनदिन जीवनावर होतो. सरकारी अर्थसंकल्प (Goverenment Budget ) हा एक वार्षिक आर्थिक दस्तऐवज आहे ज्यामध्ये प्रत्येक मंत्रालयाला आगामी वर्षाची उद्दिष्टे पूर्ण करण्यासाठी एक निश्चित रक्कम दिली जाते. अंदाजाच्या आधारे, अर्थसंकल्प तीन श्रेणींमध्ये विभागला जातो (Three Grade of Budget) – संतुलित अर्थसंकल्प ( Balanced budget ), ( Additional budget ) अतिरिक्त अर्थसंकल्प आणि तूट बजेट (Deficit budget). विद्यार्थ्यांनी बजेट आणि त्यासंबंधीची महत्त्वाची माहिती जाणून घेतली पाहिजे. जाणून घेऊया बजेटशी संबंधित महत्त्वाच्या गोष्टी. (know the important things related to budget)

parliament budget session: अदाणी-हिंडेंनबर्गवरून विरोधक सरकारला घेरणार

अर्थसंकल्प कधी सादर होतो?

केंद्रीय अर्थसंकल्प हे सरकारचे आर्थिक विवरण आहे, जे सरकारचे ताळेबंद देखील दर्शवते. आगामी वर्षासाठी देशाच्या अर्थव्यवस्थेची सध्याची आणि अंदाजित स्थिती याबद्दल लोकांना सांगते. भारत सरकार 1 फेब्रुवारी रोजी केंद्रीय अर्थसंकल्प सादर करते. अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन 1 फेब्रुवारी 2023 रोजी संसदेत 2022-23 या आर्थिक वर्षाचा सर्वसाधारण अर्थसंकल्प सादर करणार आहेत. आर्थिक सर्वेक्षण एक दिवस अगोदर 31 जानेवारी रोजी प्रसिद्ध झाले आहे.

अर्थसंकल्पाचा कालावधी

दरवर्षी, खर्चाचा तपशील आणि पुढील वर्षाच्या अंदाजे पावत्या सरकारकडून सादर केल्या जातात. सोप्या शब्दात, पुढील आर्थिक वर्षासाठी सरकारच्या आर्थिक योजनेचा तपशील आहे. आर्थिक वर्षाचा कालावधी चालू वर्षाचा 1 एप्रिल ते पुढील वर्षाचा 31 मार्च असा आहे. सरकारने सादर केलेले आर्थिक विवरण एका विशिष्ट आर्थिक वर्षात केंद्र सरकारच्या अंदाजे प्राप्ती आणि खर्च दर्शविते.

संतुलित अर्थसंकल्प ( Balanced budget )

समतोल अर्थसंकल्पाच्या बाबतीत, अंदाजे खर्च विशिष्ट आर्थिक वर्षातील अपेक्षित उत्पन्न किंवा महसुलाएवढा असावा. समतोल अर्थसंकल्प आर्थिक मंदी किंवा चलनवाढीच्या काळात आर्थिक स्थिरतेची हमी देत ​​नाही कारण त्याला स्थान नाही. या प्रकारच्या बजेटचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे उधळपट्टीला आळा बसतो. या प्रकारच्या अर्थसंकल्पाचा सर्वात मोठा दोष म्हणजे तो आर्थिक विकासाच्या प्रक्रियेत अडथळा आणू शकतो आणि त्याच वेळी सरकारच्या कल्याणकारी उपक्रमांची व्याप्ती मर्यादित करू शकतो.

Union Budget Expectations 2023: नोकरदारांच्या मनात फक्त ‘हा’ एकच सवाल!

अधिशेष बजेट (Surplus Budget)

जेव्हा वर्षासाठी अपेक्षित महसूल अपेक्षित खर्चापेक्षा जास्त असतो तेव्हा त्या बजेटला सरप्लस बजेट म्हणतात. अतिरिक्त बजेट सरकारची आर्थिक स्थिरता दर्शवते. हायपरइन्फ्लेशनच्या काळात सरकार अतिरिक्त बजेट योजना स्वीकारू शकते, ज्यामुळे एकूण मागणी कमी होते. सरप्लस बजेट देशाच्या आर्थिक समृद्धीचा संदर्भ देते, जादा पैसा थकबाकी भरण्यासाठी वापरला जाऊ शकतो, जे देय व्याज कमी करते आणि दीर्घकालीन अर्थव्यवस्थेसाठी उपयुक्त आहे. आर्थिक मंदीच्या परिस्थितीत, अतिरिक्त बजेट हा सरकारसाठी योग्य पर्याय मानला जात नाही.

तुट अर्थसंकल्प ( Deficit budget )

जेव्हा एखाद्या विशिष्ट आर्थिक वर्षात अंदाजे खर्च अंदाजित महसुलापेक्षा जास्त असतो तेव्हा अर्थसंकल्प तुटीत असतो असे म्हटले जाते. या प्रकारच्या अर्थसंकल्पाचा अर्थ सरकारचा महसूल खर्चापेक्षा कमी आहे. अनेक तज्ञांच्या मते, तुटीचे बजेट भारतासारख्या विकसनशील अर्थव्यवस्थांसाठी योग्य आहे आणि विशेषतः मंदीच्या काळात, या प्रकारचे बजेट अतिरिक्त मागणी निर्माण करण्यास आणि आर्थिक वाढीचा दर वाढविण्यात मदत करते.

मोदी सरकारचा 10वा अर्थसंकल्प

मोदी सरकारने 2014 पासून आतापर्यंत एकूण 9 अर्थसंकल्प सादर केले असून यावर्षी 10वा अर्थसंकल्प सादर करणार आहे. पहिल्या टर्ममध्ये तत्कालीन अर्थमंत्री अरुण जेटली यांनी पाच वेळा अर्थसंकल्प सादर केला. त्याच वेळी, 2019 मध्ये लोकसभा निवडणुकीमुळे, अंतरिम अर्थसंकल्प फेब्रुवारी 2019 मध्ये सादर करण्यात आला आणि त्यानंतर जुलै 2019 मध्ये संपूर्ण सर्वसाधारण अर्थसंकल्प आला. अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन 01 फेब्रुवारी 2023 रोजी संसदेत 2022-23 या आर्थिक वर्षाचा सर्वसाधारण अर्थसंकल्प सादर करतील.