SSC आणि CBSE बोर्डमध्ये नेमका फरक आहे तरी काय? मुलांनी कोणत्या बोर्डाचं घ्यावं शिक्षण?

महाराष्ट्रातील शिक्षण व्यवस्थेत विद्यार्थ्यांना माध्यमिक शिक्षण घेताना काही प्रमुख पर्याय उपलब्ध आहेत. महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक आणि उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळ (SSC) आणि केंद्रीय माध्यमिक शिक्षण मंडळ (CBSE)हे दोन पर्याय प्रामुख्याने राज्यात पाहायला मिळतात.

हे ही वाचा>> CBSE Education: राज्यातील सर्व शाळांना CBSE अभ्यासक्रम अनिवार्य?, दादा भुसेंची मोठी घोषणा

या दोन्ही बोर्डांचे स्वरूप, अभ्यासक्रम, मूल्यमापन पद्धती आणि उद्देश यांमध्ये मूलभूत फरक आहेत. ते नेमकं काय आहे हे आपण जाणून घेऊया.

1. स्वरूप आणि प्रशासन (Appearance and administration)

SSC बोर्ड: हे महाराष्ट्र राज्य सरकारद्वारे संचालित केले जाते आणि राज्याच्या शिक्षण मंत्रालयाच्या अखत्यारीत येते. याला "महाराष्ट्र राज्य मंडळ" असेही म्हणतात. हे बोर्ड प्रामुख्याने राज्यातील स्थानिक गरजा आणि संस्कृती लक्षात घेऊन माध्यमिक शाळांसाठी अभ्यासक्रम तयार करते.

CBSE बोर्ड: हे भारत सरकारच्या मानव संसाधन विकास मंत्रालयाच्या (Ministry of Education of India) अंतर्गत कार्यरत असते. हे राष्ट्रीय स्तरावरील बोर्ड असून, देशभरातील शाळांमध्ये एकसमान अभ्यासक्रम लागू करते. यामुळे देशाच्या विविध भागांतून स्थलांतर करणाऱ्या विद्यार्थ्यांना सातत्य राखता येते.

2. अभ्यासक्रम (Syllabus)

SSC: राज्यातील शिक्षण मंडळ हा अभ्यासक्रम राज्याच्या संदर्भात तयार करतं. ज्यामध्ये मराठी, हिंदी आणि इंग्रजी यांसारख्या भाषांवर विशेष भर दिला जातो. विज्ञान, गणित आणि सामाजिक शास्त्र यांचा अभ्यासक्रम स्थानिक संदर्भ आणि राज्याच्या शैक्षणिक धोरणांवर आधारित असतो. यात सखोल सैद्धांतिक ज्ञानावर भर असतो.

CBSE: सीबीएसई बोर्ड हे आपला अभ्यासक्रम राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर स्पर्धात्मक बनवण्यासाठी तयार करतं. यात NCERT (राष्ट्रीय शैक्षणिक संशोधन आणि प्रशिक्षण परिषद) च्या पुस्तकांचा वापर केला जातो. हा अभ्यासक्रम व्यावहारिक ज्ञान, विश्लेषणात्मक कौशल्य आणि संकल्पनात्मक स्पष्टतेवर अधिक भर देतो.

3. भाषा पर्याय (Language options)

SSC: मराठी ही प्रादेशिक भाषा असल्याने राज्यातील शिक्षण मंडळ आपल्या अभ्यासक्रमात तिचा अभ्यास अनिवार्य करतं. यामध्ये स्थानिक भाषेचा प्रभाव या अभ्यासक्रमात जास्त असतो.

हे ही वाचा>> Personal Finance: महिन्याला 250 रुपये गुंतवून कमवा 35 लाख, SBI ची सॉलिड SIP

CBSE: येथे भाषा पर्याय अधिक लवचिक आहेत. इंग्रजी ही प्राथमिक शिक्षणाची भाषा असते, तर दुसरी भाषा म्हणून हिंदी, संस्कृत, फ्रेंच किंवा इतर परदेशी भाषांचा समावेश असू शकतो. प्रादेशिक भाषांना प्राधान्य कमी असते.

4. मूल्यमापन आणि परीक्षा पद्धती (Evaluation and examination methods)

SSC: दहावीच्या परीक्षा या बोर्डाच्या वार्षिक परीक्षांवर आधारित असतात. यात लेखी परीक्षेला प्राधान्य असते आणि अंतिम गुण हे बहुतांश परीक्षेतील कामगिरीवर अवलंबून असतात. प्रश्नपत्रिका सैद्धांतिक आणि पुस्तकी ज्ञानावर आधारित असतात.

CBSE: येथे सतत आणि सर्वंकष मूल्यमापन (CCE - Continuous and Comprehensive Evaluation) पद्धतीचा अवलंब केला जातो, जरी आता काही बदल झाले असले तरी. प्रश्नपत्रिका केवळ पुस्तकी ज्ञानावर अवलंबून नसून, विश्लेषणात्मक आणि व्यावहारिक दृष्टिकोन तपासणाऱ्या असतात. अंतिम परीक्षा राष्ट्रीय स्तरावर एकाच वेळी घेतली जाते.

5. कठीण आणि स्पर्धात्मकता (Difficulty and competitiveness)

SSC: राज्यातील शिक्षण मंडल जो अभ्यासक्रम तयार करतं तो तुलनेने सोपा मानला जातो, परंतु स्थानिक स्पर्धेत यश मिळवण्यासाठी विद्यार्थ्यांना सखोल तयारी करावी लागते. तथापि, राष्ट्रीय स्तरावरील स्पर्धात्मक परीक्षांसाठी (जसे की JEE, NEET) विद्यार्थ्यांना अतिरिक्त तयारीची गरज भासते.

CBSE: सीबीएसई अभ्यासक्रम तयार करताना राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा डोळ्यासमोर ठेवून तयार करतं. त्यामुळे तो काहीसा कठीण मानला जातो. JEE, NEET यांसारख्या परीक्षांचा पाया इथूनच घातला जातो, कारण अभ्यासक्रम NCERT वर आधारित असतो.

6. शाळांचे स्वरूप आणि उपलब्धता (Nature and availability of schools)

SSC: महाराष्ट्रातील बहुतांश सरकारी आणि खासगी शाळा या राज्य मंडळाशी संलग्न आहेत. ग्रामीण भागातही या शाळांची संख्या जास्त आहे, त्यामुळे याची उपलब्धता मोठ्या प्रमाणात आहे.

CBSE: CBSE शाळा प्रामुख्याने शहरी भागात आणि केंद्रीय सरकारच्या शाळांमध्ये (जसे की केंद्रीय विद्यालय) आढळतात. महाराष्ट्रात या शाळांची संख्या तुलनेने कमी आहे, परंतु त्या उच्च दर्जाच्या सुविधांसाठी ओळखल्या जातात.

7. भविष्यातील संधी (Future opportunities)

SSC: स्थानिक स्तरावर उच्च माध्यमिक शिक्षण (HSC) आणि महाविद्यालयीन शिक्षणासाठी हा अभ्यासक्रम उपयुक्त ठरतो. मात्र, राष्ट्रीय किंवा आंतरराष्ट्रीय स्तरावर स्पर्धा करताना विद्यार्थ्यांना अभ्यासपद्धती बदलावी लागते.

CBSE: राष्ट्रीय स्तरावरील प्रवेश परीक्षा आणि आंतरराष्ट्रीय शिक्षणाच्या संधींसाठी हा अभ्यासक्रम अधिक अनुकूल मानला जातो. येथील विद्यार्थ्यांना इंग्रजी आणि विश्लेषणात्मक कौशल्यांचा फायदा मिळतो.

SSC आणि CBSE यांच्यातील निवड ही विद्यार्थ्यांच्या भविष्यातील उद्दिष्टांवर आणि पालकांच्या अपेक्षांवर अवलंबून असते. जर तुम्हाला स्थानिक स्तरावर शिक्षण घ्यायचे असेल आणि प्रादेशिक भाषा व संस्कृतीशी नाते जपायचे असेल, तर SSC हा चांगला पर्याय आहे. 

दुसरीकडे, जर तुमचे लक्ष राष्ट्रीय किंवा आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील करिअरवर असेल, तर CBSE निवडणे फायदेशीर ठरू शकते. दोन्ही बोर्डांचे स्वतःचे फायदे आणि मर्यादा आहेत, त्यामुळे योग्य माहिती आणि मार्गदर्शनाच्या आधारे निर्णय घेणे महत्त्वाचे आहे.