'गोष्ट सांगण्याजोगी...', पिंजरा अजरामर करणाऱ्या संध्या शांताराम होत्या तरी कोण?

पिंजरा हा सिनेमा आणि संध्या शांताराम यांच्याविषयी जाणून घेऊया सविस्तर..

मराठी चित्रपटसृष्टीतील एक मैलाचा दगड म्हणून ओळखला जाणारा ‘पिंजरा’ (1972) हा चित्रपट आजही प्रेक्षकांच्या मनात घर करून आहे. दिग्गज दिग्दर्शक व्ही. शांताराम यांनी दिग्दर्शित केलेला हा चित्रपट मराठी सिनेमातील पहिला रंगीत चित्रपट म्हणून इतिहासात नोंदला गेला. यात प्रमुख भूमिका साकारणाऱ्या अभिनेत्री संध्या शांताराम यांच्या अभिनयाने आणि नृत्यकौशल्याने या चित्रपटाला अमरत्व प्राप्त झाले. 

‘पिंजरा’ चित्रपटाविषयी

‘पिंजरा’ हा एक सामाजिक आणि भावनिक कथानकावर आधारित चित्रपट आहे, जो नैतिकता, प्रेम आणि कर्तव्य यांच्यातील द्वंद्व दाखवतो. या चित्रपटाची कथा एका तत्त्वनिष्ठ शिक्षक, मास्तर (डॉ. श्रीराम लागू), आणि एका तमाशा कलाकार, चंद्रकला (संध्या शांताराम), यांच्याभोवती फिरते. मास्तर गावातील मुलांना शिक्षण देत असताना रमाच्या तमाशाकडे आकर्षित होतात आणि त्यांच्यात प्रेमसंबंध निर्माण होतो. 

मात्र, समाज आणि मास्तर यांच्या स्वतःच्या नैतिक मूल्यांमुळे त्यांचे नाते गुंतागुंतीचे बनते. चित्रपटातील कथानक आणि संगीत यांनी प्रेक्षकांना खिळवून ठेवते.

हे ही वाचा>> पिंजरा फेम अभिनेत्री संध्या शांताराम यांचं निधन, वयाच्या 94 व्या वर्षी घेतला अखेरचा श्वास

‘पिंजरा’ चित्रपटातील गाणी आणि नृत्यदृश्ये आजही मराठी सिनेमाच्या इतिहासात अजरामर आहेत. ‘मला लागली कुणाची उचकी’, ‘छबीदार छबी’ यांसारखी सदाबहार गाणी आणि त्यांवरील संध्या यांचे नृत्य यांनी प्रेक्षकांना मंत्रमुग्ध केले. राम कदम यांचे संगीत आणि ग. दि. माडगूळकर यांच्या गीतांनी या चित्रपटाला एक वेगळी उंची दिली. हा चित्रपट तिकीट खिडकीवर यशस्वी ठरला आणि त्याला राष्ट्रीय पुरस्कारासह अनेक मानसन्मान मिळाले.

संध्या शांताराम यांची भूमिका

संध्या शांताराम यांनी ‘पिंजरा’ चित्रपटात चंद्रकला ही तमाशा कलाकाराची भूमिका साकारली. चंद्रकला ही एक स्वतंत्र, आत्मविश्वासाने भरलेली आणि आपल्या कलेत प्रावीण्य असलेली व्यक्तिरेखा आहे, जी आपल्या सौंदर्य आणि नृत्यकौशल्याने सर्वांना आकर्षित करते. मात्र, तिच्या मनातही प्रेम आणि सामाजिक स्वीकारार्हतेची आस आहे. संध्या यांनी चंद्रकलाच्या भावनिक बाजू, तिच्या आंतरिक संघर्षांना आणि तमाशा कलाकाराच्या जीवनातील रंगमंचावरील आणि खऱ्या आयुष्यातील दोन बाजूंना उत्कृष्टपणे साकारले. 

संध्या यांचे शास्त्रीय नृत्य आणि तमाशा नृत्य यांचे मिश्रण या चित्रपटातील नृत्यदृश्यांमध्ये दिसून येते. त्यांच्या प्रत्येक हालचालीतून चंद्रकलाच्या भावना आणि तिच्या व्यक्तिरेखेची ताकद प्रकट होते. या भूमिकेसाठी त्यांना फिल्मफेअर मराठी सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री पुरस्कार मिळाला, ज्याने त्यांच्या अभिनयाच्या आणि नृत्याच्या प्रावीण्याला मान्यता मिळाली. 

संध्या शांताराम यांच्याविषयी

संध्या शांताराम (मूळ नाव: विजया देशमुख) यांचा जन्म 27 सप्टेंबर 1938 रोजी कोची, केरळ येथे झाला. त्या व्ही. शांताराम यांच्या तिसऱ्या पत्नी होत्या आणि त्यांच्या अनेक चित्रपटांमध्ये त्यांनी प्रमुख भूमिका साकारल्या होत्या. त्यांची अभिनय कारकीर्द 1952 मधील ‘अमर भूपाळी’ या मराठी चित्रपटापासून सुरू झाली. त्यानंतर ‘झनक झनक पायल बाजे’ (१९५५), ‘दो आंखें बारह हाथ’ (१९५७), ‘नवरंग’ (१९५९) आणि ‘स्त्री’ (१९६१) यांसारख्या हिंदी चित्रपटांमधील त्यांच्या भूमिका आणि नृत्यांनी त्यांना ख्याती मिळवून दिली.

संध्या यांचे शास्त्रीय नृत्याचे प्रशिक्षण आणि अभिनयातील नैसर्गिकता यामुळे त्या व्ही. शांताराम यांच्या चित्रपटांचा अविभाज्य भाग बनल्या. ‘पिंजरा’ मधील चंद्रकलाच्या भूमिकेने त्यांच्या कारकीर्दीला एक नवी उंची दिली. चित्रपटसृष्टीतून निवृत्ती घेतल्यानंतर त्या आपल्या कुटुंबासमवेत राहत होत्या. त्यांना प्रभात कुमार आणि मधुरा पंडित ही दोन अपत्ये आहेत. 

संध्या यांचा  वारसा

4 ऑक्टोबर 2025 रोजी संध्या शांताराम यांचे मुंबईत निधन झाले. त्यांच्या निधनाने मराठी आणि हिंदी चित्रपटसृष्टीत एक पोकळी निर्माण झाली आहे. त्यांच्या योगदानामुळे मराठी चित्रपटांना राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मान्यता मिळाली. ‘पिंजरा’ चित्रपट आणि त्यातील चंद्रकलाची भूमिका ही त्यांच्या कारकीर्दीतील एक अजरामर ठेवा आहे.