Omicron Variant: दक्षिण आफ्रिकेतील ओमिक्रॉन व्हेरिएंट किती धोकायदायक? लस प्रभावी आहे का?

कोरोनाच्या संकटाशी तोंड देत असलेल्या जगाची पुन्हा एकदा झोप उडाली आहे. दक्षिण आफ्रिकेत कोरोनाचा नवीनच व्हेरिएंट (विषाणूचा नवीन प्रकार) आढळून आला आहे. जागतिक आरोग्य संघटनेनं अर्थात WHO ने या व्हेरिएंटला ओमिक्रॉन व्हेरिएंट (Omicron Variant) असं नाव दिलं असून, हा व्हेरिएंट प्रंचड धोकायदायक असल्याची भीती व्यक्त केली जात आहे. या व्हेरिएंटचा संसर्गाचा वेग डेल्टा व्हेरिएंटपेक्षाही जास्त असल्याचं सांगितलं जात आहे. वेगवेगळ्या चर्चा या व्हेरिएंटबद्दल सुरू असून, तर जाणून घेऊया या व्हेरिएंटबद्दल…

व्हेरिएंट आणि म्युटेशन म्हणजे काय?

व्हायरसचाही जिनोम सिक्वेन्स (जनुकीय रचना) असतो. व्हायरच्या जिनोममध्ये सातत्याने बदल होतं जातो, त्यालाच म्युटेशन असं म्हटलं जातं. कोरोना व्हायरच्या जिनोममध्येही सातत्याने बदल होत असून, जगभरात चार व्हेरिएंट ऑफ कन्सर्न (अल्फा, बीटा, गामा, डेल्टा ), तर दोन व्हेरिएंट ऑफ इंटरेस्ट (ल्युम्ब्डा, म्यू) आढळून आले आहेत. यातच आता दक्षिण आफ्रिकेत B.1.1.529 हा व्हेरिएंट आढळून आला असून, तो व्हेरिएंट ऑफ कन्सर्न आहे. B.1.1.529 या कोरोना व्हेरिएंट जागतिक आरोग्य संघटनेनं ओमिक्रॉन व्हेरिएंट असं नाव दिलं आहे.

दक्षिण आफ्रिकेतील नेटवर्क फॉर जिनोमिक्स निगराणी नेटवर्क अर्थात NGS-SA (Network for Genomics Surveillance in South Africa) ला सोमवारी (22 नोव्हेंबर) हा नवीन व्हेरिएंट आढळून आला आहे. हा व्हेरिएंट आल्याचं प्रथम जाहीर करण्यात आलं. या व्हेरिएंटमध्ये SARS-CoV-2 संबंधित व्हायरस आढळून आले आहेत.

ओमिक्रॉन व्हेरिएंटमध्ये कोरोनाचे अनेक म्युटेशन आढळून आले आहेत. त्यामुळे या व्हेरिएंटचा संसर्गांचा वेग प्रचंड असल्याचं शास्त्रज्ञांकडून सांगितलं जात आहे. दक्षिण आफ्रिकेत गेल्या दोन आठवड्यात कोरोना रुग्णांच्या संख्येत तब्बल चार पटीने वाढ झाली असून, ही वाढ B.1.1.529 चा आढळून आल्यानंतर झाल्याचं दिसून आलं आहे.

NGS-SA ने सांगितलं की जोहान्सबर्ग आणि प्रिटोरियाचा समावेश असलेल्या गौतंग प्रातांत रुग्णसंख्या प्रचंड वाढली आहे. कोरोना उद्रेक झाल्यानं ही रुग्णवृद्धी झाली असल्याचंही संस्थेनं म्हटलं आहे.

ओमिक्रॉन व्हेरिएंट का धोकादायक मानला जातोय?

NGS-SA ने नव्या व्हेरिएंटच्या म्युटेशनबद्दल सांगितलं की ‘B.1.1.529 म्युटेशनची जिनोम सिक्वेन्स (जनुकीय रचना) खूप दुर्मिळ आहे. 30 म्युटेशन व्हायरसच्या स्पाईक प्रोटीनमध्ये आहेत. स्पाईक प्रोटीन हा असा भाग असतो, जिथे लस परिणामकारक ठरते. त्याचबरोबर स्पाईक प्रोटीनद्वारेच व्हायरस मानवी शरीरात प्रवेश करून शरीरातील पेशी संक्रमित करण्यास सुरूवात करतो.

यात काही म्युटेशन आधीपासूनच असल्याचं आढळून आलं आहे. ज्यात अल्फा आणि डेल्टाचे म्युटेशनचा समावेश आहे. आतापर्यंत क्वचित असं आढळून आलं आहे, असंही NGS-SA ने या ओमिक्रॉनच्या व्हेरिएंटबद्दल म्हटलं आहे. व्हायरस प्रभावित करण्याची क्षमता आणि लसीचा प्रभाव याबद्दलचा अभ्यास केला जात असल्याचं आफ्रिकेतील साथरोग नियंत्रण आणि प्रतिबंध केंद्राने (सेंटर फॉर डिजिज कंट्रोल) म्हटलं आहे.

दक्षिण आफ्रिकेतील सेंटर फॉर एपिडमिक रिस्पॉन्स अॅण्ड इनोव्हेशनचे संचालक प्रो. टुलियो डी ओलिवीरा यांनीही ओमिक्रॉन व्हेरिएंटबद्दल माहिती देताना सांगितलं की, ‘हे म्युटेशन एका गुच्छाप्रमाणे आहे. यापूर्वी पसरणाऱ्या व्हेरिएंटपेक्षा पूर्णपणे वेगळं आहे.’

ओमिक्रॉनच्या रिसेप्टर बायडिंग डोमेनमध्ये 10 वेगवेगळे म्युटेशन असून, रिसेप्टर बायडिंग डोमेन हा भागच शरीरातील पेशींच्या सर्वात आधी संपर्कात येता. डेल्टा व्हेरिएंटच्या रिसेप्टर बायडिंग डोमेनमध्ये 2 म्युटेशन होते.

लस प्रभावी आहे का?

कोरोनाच्या उद्रेकानंतर चीनमध्ये आढळून आलेल्या कोरोना म्युटेशनच्या आधारावर लसीचा शोध घेण्यात आला. मात्र, कोरोना मूळ व्हेरिएंट आणि दक्षिण आफ्रिकेत आढळून आलेल्या व्हेरिएंट वेगवेगळे असल्याची माहिती समोर आली आहे. त्यामुळे या व्हेरिएंटवर लस किती प्रभावी ठरणार याबद्दल शास्त्रज्ञांनी काही म्हटलेलं नाही. नवीन म्युटेशन असल्यानं कदाचित लस प्रभावी ठरू शकणार नाही, किंवा काही तिची परिणामकारकता कमी होऊ शकते. याबद्दल आता अभ्यास केला जात आहे.

जागतिक आरोग्य संघटनेनं काय म्हटलं आहे?

जागतिक आरोग्य संघटनेनं या व्हेरिएंटबद्दल बोलताना शुक्रवारी म्हटलं आहे की, संघटनेच्या टेक्निकल सल्लागार गटाने या व्हेरिएंटबद्दल आढावा बैठक घेतली आणि त्या बैठकीत या व्हेरिएंटला व्हेरिएंट ऑफ कन्सर्न म्हणून निश्चित करण्यात आलं. याचाच अर्थ असा की ओमिक्रॉनमध्ये एक किंवा त्यापेक्षा अधिक बदल असल्याचं निर्दशनास आलं आहे. ज्यात संक्रमणाचा प्रचंड वेग, लस आणि उपचारांच्या परिणामकारकतेत घट हे बदल आहेत.

या व्हेरिएंटचे 100 पेक्षाही कमी जिनोम सिक्वेन्स उपलब्ध असून, त्याबद्दल आमच्याकडे जास्त माहिती नाही. या व्हेरिएंटचे खूप सारे म्युटेशन असल्याचं आम्हाला माहिती आहे आणि याचा परिणाम व्हायरसच्या बिहेविअरही होऊ शकतो. या व्हेरिएंटला पूर्णपणे समजून घेण्यासाठी आणखी काही आठवडे लागू शकतात, असं WHO ने म्हटलं आहे.