Ceasefire म्हणजे नेमकं काय? ज्यासाठी भारत-पाक झालं तयार.. आता काय होणार?

युद्धविराम म्हणजे काय?

युद्धविराम (Ceasefire) हा एक करार आहे, ज्यामध्ये युद्धात सहभागी असलेले दोन किंवा अधिक पक्ष तात्पुरते किंवा कायमस्वरूपी आपले सैन्य हल्ले थांबवण्याचे मान्य करतात. युद्धविरामाचा मुख्य उद्देश युद्धामुळे होणारी जीवितहानी, संपत्तीचे नुकसान आणि तणाव कमी करणे हा आहे. युद्धविराम सामान्यत: दोन प्रकारचे असतात:  

• तात्पुरता युद्धविराम: यामध्ये ठराविक कालावधीसाठी हल्ले थांबवले जातात.
• कायमस्वरूपी युद्धविराम: यामध्ये युद्ध पूर्णपणे संपुष्टात येते आणि शांतता प्रस्थापित करण्यासाठी पावले उचलली जातात.

हे ही वाचा>> मोठी बातमी! भारत-पाक युद्ध संपलं, आता 12 तारखेला नेमकं काय घडणार?

भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील सध्याचा युद्धविराम हा तात्पुरता आहे, जो 10 मे 2025 रोजी संध्याकाळी 5 वाजता लागू झाला. हा युद्धविराम दोन्ही देशांच्या DGMO यांच्यातील चर्चेनंतर ठरला, ज्यामध्ये हवाई, जमिनीवरील आणि जलमार्गावरील सर्व हल्ले तात्काळ थांबवण्याचे ठरले.

युद्धविरामाचे नियम

युद्धविरामाचे नियम हे कराराच्या अटींवर अवलंबून असतात, परंतु काही सामान्य नियम खालीलप्रमाणे आहेत:  

1. हल्ले थांबवणे: दोन्ही बाजूंनी सर्व प्रकारचे सैन्य हल्ले, जसे की गोळीबार, बॉम्बहल्ले, हवाई हल्ले किंवा ड्रोन हल्ले थांबवावे लागतात.  
2. नियंत्रण रेषेचा (LoC) आदर: भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील नियंत्रण रेषेवर (Line of Control - LoC) कोणत्याही प्रकारची आगळीक किंवा घुसखोरी टाळावी लागते.
3. नागरिकांचे संरक्षण: युद्धविरामादरम्यान नागरिकांचे आणि नागरी वस्त्यांचे संरक्षण करणे बंधनकारक असते. कोणत्याही प्रकारे नागरिकांना लक्ष्य करता येत नाही.
4. सैन्य संयम: दोन्ही देशांच्या सैन्याला संयम राखावा लागतो आणि कोणत्याही गोष्टीला प्रतिसाद देण्यापूर्वी वरिष्ठ अधिकाऱ्यांचा सल्ला घ्यावा लागतो.
5. द्विपक्षीय संवाद: युद्धविराम टिकवण्यासाठी नियमित संवाद, विशेषत: DGMO स्तरावर चर्चा आवश्यक असते.

या नियमांचे पालन सुनिश्चित करण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय समुदाय, जसे की संयुक्त राष्ट्र (UN) किंवा तटस्थ देश, युद्धविरामाचे निरीक्षण करू शकतात. भारत-पाकिस्तान युद्धविरामाच्या बाबतीत, अमेरिका, संयुक्त अरब अमिरात (UAE) आणि सौदी अरेबिया यांनी मध्यस्थी केल्याचे सांगितले जाते.

हे ही वाचा>> सगळ्यात मोठी बातमी... 'भारत आणि पाकिस्तानमध्ये युद्धविराम', US राष्ट्राध्यक्ष ट्रम्प यांचा दावा

भारत-पाकिस्तान युद्धविरामाची पार्श्वभूमी

हा युद्धविराम जम्मू-कश्मीरमधील पहलगाम येथे 22 एप्रिल 2025 रोजी झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यानंतर निर्माण झालेल्या तणावाच्या पार्श्वभूमीवर झाला. या हल्ल्यात 26 नागरिकांचा मृत्यू झालेला आणि 17 जण जखमी झाले होते. भारताने या हल्ल्यासाठी पाकिस्तानला जबाबदार धरले आणि त्यानंतर 7 मे 2025 रोजी ‘ऑपरेशन सिंदूर’ सुरू केले. या ऑपरेशन अंतर्गत भारतीय सैन्याने पाकिस्तान आणि पाकव्याप्त काश्मीर (PoK) मधील 9 दहशतवादी तळांवर हल्ले केले. यामुळे दोन्ही देशांमधील तणाव वाढला आणि युद्धजन्य परिस्थिती निर्माण झाली होती.

पाकिस्ताननेही याला प्रत्युत्तर म्हणून भारताच्या पश्चिम सीमेवर ड्रोन आणि मिसाइल हल्ल्यांचा प्रयत्न केला, परंतु भारताच्या S-400 हवाई संरक्षण यंत्रणेने हे हल्ले यशस्वीपणे हाणून पाडले. यानंतर, दोन्ही देशांमधील तणाव कमी करण्यासाठी DGMO स्तरावर चर्चा झाली आणि युद्धविरामाची घोषणा करण्यात आली.

युद्धविरामाची अंमलबजावणी आणि निरीक्षण

DGMO चर्चा: भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील DGMO यांनी 10 मे 2025 रोजी दुपारी 3:35 वाजता चर्चा केली, ज्यामध्ये युद्धविराम लागू करण्याचा निर्णय घेण्यात आला.

आंतरराष्ट्रीय मध्यस्थी: अमेरिका, UAE आणि सौदी अरेबियाने युद्धविरामासाठी मध्यस्थी केली. याशिवाय, आंतरराष्ट्रीय मुद्रा निधी (IMF) च्या कर्जाच्या अटींमुळे पाकिस्तानवर युद्धविराम स्वीकारण्यासाठी दबाव होता, असे काही अहवाल सांगतात.

नियंत्रण रेषेवर शांतता: युद्धविरामानंतर नियंत्रण रेषेवर गोळीबार आणि इतर सैन्य कारवाया थांबल्या आहेत. दोन्ही देशांनी आपल्या सैन्याला संयम राखण्याचे आदेश दिले आहेत.

आता नेमकं काय घडणार?

युद्धविरामानंतर भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील पुढील पावले खालीलप्रमाणे असू शकतात:  

1. 12 मे 2025 रोजी चर्चा: विदेश सचिव विक्रम मिसरी यांनी सांगितले की, 12 मे 2025 रोजी दोन्ही देशांमध्ये पुढील चर्चा होईल. या चर्चेत युद्धविरामाचे पालन, तणाव कमी करणे आणि शांतता प्रस्थापित करण्यावर भर दिला जाईल.
2. कूटनितीचा प्रयत्न: भारत आणि पाकिस्तान यांच्यात कूटनीतिक स्तरावर संवाद वाढवला जाईल. विदेश मंत्री एस. जयशंकर यांनी यापूर्वीच ब्रिटेन, कुवैत आणि डेनमार्क यांच्याशी चर्चा केली आहे, ज्यामध्ये भारताने दहशतवादाविरोधातील ‘झीरो टॉलरन्स’ धोरण स्पष्ट केले आहे.  
3. आंतरराष्ट्रीय दबाव: अमेरिका, चीन आणि इतर देशांनी दोन्ही देशांना शांतता राखण्याचे आवाहन केले आहे. यामुळे दोन्ही देशांवर युद्धविरामाचे पालन करण्यासाठी दबाव राहील. 
4. दहशतवादाविरोधातील कारवाई: भारताने स्पष्ट केले आहे की, दहशतवादाविरोधातील कारवाया सुरू राहतील. यामुळे पाकिस्तानला दहशतवादी गटांवर कारवाई करण्यासाठी दबाव वाढू शकतो.
5.   
6. स्थानिक पातळीवर उपाययोजना: जम्मू-कश्मीर, पंजाब आणि राजस्थानमधील सीमावर्ती भागात शाळा बंद ठेवण्यात आल्या होत्या. युद्धविरामानंतर या भागात हळूहळू सामान्य जनजीवन पूर्ववत होण्याची शक्यता आहे.

भारत-पाकिस्तान युद्धविरामाचा इतिहास

भारत आणि पाकिस्तान यांच्यात यापूर्वीही अनेकदा युद्धविराम झाले आहेत, विशेषत: 1949, 1965, 1971 आणि 2003 मध्ये. 1949 मध्ये संयुक्त राष्ट्रांच्या मध्यस्थीने काश्मीर युद्धानंतर युद्धविराम झाला, ज्यामुळे नियंत्रण रेषेची (LoC) निर्मिती झाली. 2003 मध्येही दोन्ही देशांनी युद्धविराम करार केला होता, जो काही काळ टिकला. तथापि, युद्धविरामाचे उल्लंघन वारंवार झाले आहे, विशेषत: पाकिस्तानकडून गोळीबार आणि घुसखोरीमुळे.