Nagpur News : नागपूरात साजरा होणारा मारबत उत्सव आहे तरी काय?

आपल्या कृषीप्रधान देशात महाराष्ट्र आणि कर्नाटक ही अशी राज्ये आहेत जिथे शेतकऱ्यांचा मित्र म्हणवल्या जाणाऱ्या बैलांचा बैलपोळा सणाला सन्मान केला जातो. भारतीय परंपरेनुसार, मानवी जीवनाशी संबंधित पर्यावरणात नद्या, पर्वत, प्राणी आणि पक्षी यांचा समावेश होतो. त्यामुळे शेतकऱ्यांच्या कष्टात भागीदार असलेल्या बैलाप्रती कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी पोळा सण साजरा केला जातो.

…म्हणून अमित शाहांनी संभाजीनगर दौरा रद्द केला, अजित पवारांनी केला खुलासा

नागपुरात या दोन दिवसीय उत्सवाच्या दुसऱ्या दिवशी मारबत काढण्याची परंपरा आहे. यामध्ये काळी मारबत 1881 पासून तर पिवळी मारबत 1885 पासून काढण्यात येतात. हे दोन्ही मारबत मूर्ती स्वतंत्र प्रवासाला निघतात आणि प्रवासाच्या मध्यभागी हे दोन्ही प्रवास एकत्र येऊन भविष्याचा मार्ग ठरवतात. यावेळी “इडा, पीडा, खासी खोकला घेऊन जा गे मारबत!” अशा घोषणा केल्या जातात.

मारबत आणि बडग्या हे कशाचे प्रतीक आहेत?

नागपुरात तान्हा पोळा दरम्यान मारबत आणि बडग्या काढले जातात. मारबत आणि बडग्या हे वाईटाचे प्रतीक मानले जाते. मारबत बांधणाऱ्या कारागिरांच्या पिढ्या आजही ही परंपरा पुढे नेण्यासाठी कार्यरत आहेत. काळी-पिवळी मारबत बनवून ही परंपरा आजही पाळली जात आहे. नागपुरातील जागनाथ बुधवारी परिसरात असलेल्या तर्हाणे तेली समाज मंडळातर्फे 1885 पासून पिवळी मारबत काढण्यात येत आहे. शिल्पकार शेंडे कुटुंब पिढ्यानपिढ्या मारबत बनवत आहे. सदाशिव वस्ताद तडीकर यांच्या पिढ्याही अनेक दशके संगमरवरी बनविण्याचे काम शिल्पकार म्हणून करत आहेत.

पिवळ्या मारबतचे बांधकाम 1885 मध्ये सुरू झाले. त्या शहरात पसरणाऱ्या आजारांपासून मुक्ती मिळावी हा त्या मारबत बांधण्याचा उद्देश होता. त्यावेळी शहरात रोगराईचा काळ होता. मग लोकांमध्ये असा विश्वास निर्माण झाला की मारबत बांधल्याने रोगांपासून सुटका मिळते आणि म्हणून लोक ते बांधू लागले.

Mumbai : “घरकाम ही केवळ पत्नीची जबाबदारी नाही”, हायकोर्टाने पतीला झापलं

त्याचप्रमाणे काळी मारबतचा इतिहासही खूप जुना आहे. हे 1881 पासून तयार केले जाते. काळी मारबतला महाभारत काळात कंसाची बहीण पुतना या राक्षसाचे रूप देण्यात आले आहे. श्रीकृष्णाच्या हस्ते पुतना मरण पावल्यानंतर गावातील सर्व दुष्कृत्ये व वाईट प्रथा निघून जाव्यात या इच्छेने गोकुळातील लोकांनी पुतनाचे प्रतीक असलेले काळी मारबत गावाबाहेर नेले आणि जाळले. तेव्हापासून काळी मारबत बांधण्यात येत आहे. मारबत शहराबाहेर नेऊन जाळल्याने सर्व दुष्कृत्ये, व्याधी, दुर्जनही नाहीसे होतात, अशी श्रद्धा आहे.

‘तरुण पीली’ मारबत म्हणजे काय?

नागपुरातील जुनी मंगळवारी परिसरात श्री साईबाबा सेवा मंडळ सार्वजनिक पीली मारबत उत्सव समितीतर्फे दरवर्षी जवान पीली मारबत बांधण्यात येते. हे मारबत जागनाथ बुधवारीपासून निघणाऱ्या पिवळ्या मारबतची कन्या असल्याचे सांगितले जाते. म्हणूनच याला ‘तरुण पीली’ मारबत म्हणतात. हा मारबत 121 वर्षांपासून बांधला जात आहे. त्याचे बांधकाम कै. काशीराम मोहनकर नावाच्या व्यक्तीने केला होता. वयाच्या 80 व्या वर्षापर्यंत त्यांनी हे मारबत तयार केले. त्यांच्या निधनानंतर आता त्यांचा मुलगा मनोहर मोहनकर या मारबतची निर्मिती करत आहे.

NCP: सर्वात मोठी बातमी… राष्ट्रवादी काँग्रेसबाबत निवडणूक आयोगाचा मोठा निर्णय

मारबतसह बडग्याची परंपरा

गेल्या काही दशकात नागपुरातील लहान मुलांनी मारबतच्या जवळपास 125 वर्ष जुन्या परंपरेसोबत बडग्याची परंपरा जोडली आहे. मुले कागद, झाडाच्या फांद्या आणि घरातील कचरा इत्यादींच्या साहाय्याने बडग्या बनवत असत, त्याच मुलांपासून प्रेरणा घेऊन मोठ्यांनाही आपल्या भावना आणि राग व्यक्त करण्यासाठी बडग्याच्या रूपात एक सशक्त माध्यम सापडले. बडग्या शहराभोवती प्रदक्षिणा घातल्यानंतर तो जाळला जातो. बडग्याचे उत्पादन करणारे असे अनेक मंडळ शहरात आहेत. सर्व मंडळांनी आपापल्या बडग्याचे बांधकाम सुरू केले आहे.