लिफ्टमधून जाताना वाटते भीती? ‘हे’ नियम माहित असतील, तर राहाल टेन्शन फ्री

या केवळ बांधकामाधीन इमारतींमधील लिफ्ट कोसळण्याशी संबंधित घटना नाही आहेत. तर, घरगुती लिफ्टपासून व्यावसायिक इमारतीतील लिफ्ट कोसळल्याच्या अशा बऱ्याच घटना आहेत.

Mumbai : घरात भांडण झालं अन् पब्लिक टॉयलेटमध्ये घेतला गळफास, अंधेरीतील घटना

लिफ्ट बनवताना तांत्रिक बिघाड, काळजी न घेणे किंवा मानकांचे पालन न करणे ही अनेक कारणं आहेत ज्याचा लिफ्ट यूजर्सना अनेकदा मोठा फटका बसतो. ऑगस्ट 2023 मध्ये जाहीर झालेल्या सर्वेक्षण अहवालानुसार, देशातील 76 टक्के लोकांकडे लिफ्ट केअरसाठी अनिवार्य मानके आहेत. ऑनलाइन कम्युनिटी प्लॅटफॉर्म LocalCircles च्या अहवालानुसार, गेल्या तीन वर्षांत लिफ्ट वापरणाऱ्या प्रत्येक सहा जणांपैकी त्यांच्या कुटुंबातील किमान एक तरी सदस्य लिफ्टमध्ये अडकला आहे.

ब्युरो ऑफ इंडियन स्टँडर्ड्स (BIS) 14665 भाग 2 मधील सेक्शन 1, 2 आणि देशाचा नॅशनल बिल्डिंग कोड (NBC) 2016 अंतर्गत, इमारतींमध्ये लिफ्टची स्थापना आणि ऑपरेशनसाठी काही नियम आणि मार्गदर्शक तत्त्वे निश्चित करण्यात आली आहेत. लिफ्ट बसवण्याबाबत भारतीय मानक ब्युरो किंवा नियमांचे पालन करणे महत्त्वाचे आहे. काय आहेत हे नियम, थोडक्यात जाणून घेऊयात.

Nandurbar News : धक्कादायक ! नंदुरबारमध्ये 3 महिन्यात 179 बालकांचा मृत्यू, पालकांचा आक्रोश

लिफ्ट परवाना (लायसेन्स) नियम

• प्रवासी लिफ्ट बसवताना परवानगीसाठी लिफ्ट इन्स्पेक्टरकडे अर्ज करावा लागतो. लिफ्ट बसवण्यापूर्वी, राज्य सरकारकडून कॉम्प्लेक्स/इमारत किंवा कोणत्याही प्रकारच्या रिअल इस्टेट प्रकल्प किंवा मालमत्तेसाठी विविध प्रकारच्या परवानग्यांसाठी अर्ज करणे आवश्यक आहे. पहिला परवाना लिफ्ट बसवण्याचा आणि दुसरा त्याच्या वापरासाठी आहे. घरगुती लिफ्ट बसवण्यासाठी किमान 20 ते 25 चौरस फूट जागा असावी आणि 8 चौरस फूट खड्डाही आवश्यक आहे.
• लिफ्ट बसवण्यासाठी परवाना घेण्याची गरज फक्त 10 राज्यांमध्ये आहे. यामध्ये महाराष्ट्र, गुजरात, तामिळनाडू, कर्नाटक, केरळ, पश्चिम बंगाल, आसाम, हिमाचल प्रदेश, हरियाणा आणि दिल्ली ही राज्ये आहेत. या राज्यांचेही स्वतःचे लिफ्टचे नियम आहेत. लिफ्ट्स बसवण्याची प्रक्रिया, खर्च आणि वेळ मर्यादा कायद्यांमध्ये नमूद केले आहेत. परवाना कसा मिळवावा याबाबतची मार्गदर्शक तत्त्वे येथे आहेत.
• दिल्ली-NCR बाबत सांगायचं झालं तर, अधिकारी दिल्ली लिफ्ट नियम 1942 अंतर्गत, नियम पाळले जातात की नाही याबाबत इमारतीची तपासणी करू शकतात. परवाना आणि एनओसी हेच अधिकारी देतात.
• ज्या राज्यांमध्ये लिफ्टचा नियम नाही, तिथे IS च्या नियमानुसार लिफ्ट बसवल्या जातात. याव्यतिरिक्त, त्या राज्यांमधील इमारतींमध्ये एस्केलेटर वापरण्याचा सल्ला दिला जातो.

लिफ्ट कशी असावी? यासाठीचे नियम…

• 13 मीटरपेक्षा उंच इमारतींसाठी लिफ्ट असावी. ग्राउंड फ्लोरवरून जास्तीत जास्त 6 लोकांचे वजन उचलण्यास लिफ्ट सक्षम असावी.
• जर एखादी इमारत 15 मीटरपेक्षा जास्त उंच असेल, तर त्यात 8 प्रवाशांसाठीची फायर लिफ्ट असावी. फायर लिफ्टमध्ये आग लागण्याच्या स्थितीत बचावाची व्यवस्थापना असते. याशिवाय यात अग्निप्रतिबंधक कायद्यांतर्गत सुरक्षा नियम आणि राज्याचे स्वतःचे नियम लागू असतात. इमारतीमध्ये फायर अलार्म वाजल्यास लिफ्ट न वापरण्याचा सल्ला दिला जातो.
• 15 मीटरपेक्षा जास्त उंचीच्या इमारतींमध्ये लिफ्टचे दरवाजे ऑटोमॅटिक असावेत. लिफ्टचा वेग इतका असावा की लिफ्ट 60 सेकंदात इमारतीच्या वरच्या मजल्यावर पोहोचली पाहिजे.
• NBC 2016 नुसार, ज्या इमारतींची उंची 30 मीटरपेक्षा जास्त आहे अशा इमारतींमध्ये स्ट्रेचर लिफ्ट आवश्यक आहे. स्ट्रेचर लिफ्ट म्हणजे एक लिफ्ट जी तुम्हाला एका वेळी इच्छित मजल्यावर घेऊन जाते आणि प्रत्येक मजल्यावर थांबत नाही. तसंच, नियमांनुसार, अशा लिफ्टची आवश्यकता राज्यानुसार बदलते, म्हणून विशेष प्रकरणांमध्ये तांत्रिक तज्ञांशी सल्लामसलत करण्याची शिफारस केली जाते.
• IS 14665 भाग 4 च्या आर्टिकल 3 सेक्शन 5.8 नुसार, लिफ्टमध्ये काचेचा वापर केला जातो. पण, या काचा स्प्लिंटरप्रूफ असल्या पाहिजेत. कारण जर अपघात झाला आणि काचा फुटल्या तर प्रवाशांना कोणतीही दुखापत होऊ नये.
• IS 14665 व्यतिरिक्त, IS 15259 अंतर्गत घरगुती लिफ्टचे नियम निश्चित केले आहेत. लिफ्टमधील मशीन रूमबाबत IS 15785 अंतर्गत नियम निश्चित करण्यात आले आहेत. IS 15259 नुसार, घरगुती लिफ्टची वजन वाहून नेण्याची क्षमता 204 kg (तीन प्रवासी) पेक्षा कमी आणि 272 kg (चार प्रवासी) पेक्षा जास्त नाही. तसंच, घरगुती लिफ्टचा वेग 0.2 मीटर प्रति सेकंदपेक्षा जास्त नसावा.
• कोणत्याही इमारतीत लिफ्टच्या संख्येबाबत कोणताही स्पष्ट नियम नाही.

Narendra Modi Net Worth : मोदींकडे किती आहे संपत्ती? कुठे केलीये गुंतवणूक?

लिफ्ट अपघातांना जबाबदार कोण?

घर असो किंवा उंच इमारत, लिफ्ट हे महागडं उपकरण आहे. कोणत्याही उत्पादनाप्रमाणे, सर्वात आधी उत्पादन कंपनीची कायदेशीररित्या त्याच्या क्वालिटी आणि सुरक्षिततेची जबाबदारी आहे. डिझाइन, कम्पोनेंट्स आणि इनस्टॉलेशन ही कंपनीची एकमेव जबाबदारी आहे. तसंच, जर लिफ्टचा अपघात झाल्यास, काळजी घेण्याची जबाबदारी घेणारा पक्ष किंवा बिल्डरही कायद्याच्या कक्षेत येतो.