समजून घ्या: फडणवीसांनी खडसावलं ते मंत्र्यांचे PA आणि OSD ठरतात कसे, नेमकं काय करतात काम?
देवेंद्र फडणवीसांनी यांनी मंत्र्यांचे PA आणि OSD ठरविण्यावरून अनेक मंत्र्यांना स्पष्ट शब्दात इशारा दिला आहे. आता हे अधिकारी नेमकं काम काय करतात आणि त्यांची नेमणूक कशी होते हे आपण सविस्तर जाणून घेऊया?
ADVERTISEMENT
मुंबई: जी चर्चा दबक्या आवाजात सुरू होती ती मंत्री माणिकराव कोकाटेंनी जाहीरपणे बोलून दाखवल्याने मुख्यमंत्री फडणवीसांच्या शिस्तीवर मंत्री काही खूष नसल्याचं स्पष्ट दिसून आलं. आता आमचे पीए आणि osd ठरवणंही आमच्या हातात नाही राहिलं, ते ही CM ठरवतायत, असं म्हणालेले कृषीमंत्री माणिकराव कोकाटे. शिवसेना मंत्र्यांचीही हीच तक्रार असल्याची खुसपूस सुरू होती. पण मंत्र्यांना आपल्याच मर्जीतले PA आणि OSD का हवे? कोण ठरवतं PA आणि OSD? मुळात PA आणि OSD असतात कोण? हे आपण सविस्तर समजून घेऊया.
देवेंद्र फडणवीस मुख्यमंत्री झाले 5 डिसेंबर, 2024 ला. त्यानंतर दोन-अडीच महिने उलटून गेले तरी मुख्यमंत्री कार्यालयाकडून मंत्र्यांनी पाठवलेल्या PA आणि OSD च्या नावांच्या शिफारसीची फाईल काही मंजूर होईना. दोन अडीच महिने दाखवलेल्या संयमाचा बांध शेवटी फुटला आणि नेते कधी कुजबुजत तर कधी थेट बोलू लागले.
सरतेशेवटी मुख्यमंत्री कार्यालयाकडून 109 नावांना मंजुरी मिळाली. एकूण 125 जणांची नावं PA आणि OSD साठी पाठवण्यात आलेली, त्यापैकी 109 जण मंजूर झाले. सुमार कामगिरी, सुरू असलेल्या चौकशा, किंवा फिक्सर म्हणून असलेला शिक्का या कारणांस्तव 16 जणांची नावं मंजूर झालेली नाहीत. यावरच्या राजकीय मुद्द्यावर आपण नंतर बोलू पण मूळ मुद्दा हे PA आणि OSD असतात कोण?
PA आणि OSD असतात तरी कोण?
2-3 प्रकार असतात जे अधिकारी पातळीवर नेत्यांच्या अवतीभोवती तुम्हाला पाहायला मिळतात, किंवा त्यांच्या क्लोज कॉन्टॅक्टमधले असतात ते म्हणजे PA, PS आणि OSD.
- PA- personal assistant, स्वीय्य सहाय्यक
- PS- Personal Secretary, खाजगी सचिव
- OSD- officer on special duty म्हणजेच विशेष कार्यकारी अधिकारी.
एका मंत्र्याला त्याचा 35 जणांचा स्टाफ ठेवता येतो. PA आणि OSD हे मुख्यमंत्री कार्यालयाकडून नियुक्त होतात. मुख्यमंत्री कार्यभार सांभाळत असलेल्या सामान्य प्रशासन विभागाकडे हा सगळा कामकाज सुरू असतो. इंडियन एक्स्प्रेसमध्ये आलेल्या वृत्तानुसार ज्यांना PA आणि OSD म्हणून नियुक्त केलं जातं ते सरकारी कर्मचारी असायला हवे. या PA आणि OSD चं किमान पदवीपर्यंतच शिक्षण झालेलं असावं. तसंच त्याची कारकिर्द चांगली असायला हवी. PA आणि OSD म्हणून ज्यांची नियुक्ती होणार त्यांनी प्रशासकीय पातळीवर काम केलेलं अपेक्षित आहे. त्याचबरोबर उत्तम संवाद कौशल्य हवं.
हे ही वाचा>> Mumbai : बंगले मिळूनही मंत्री आमदार निवासच्या खोल्या सोडेनात, नव्या आमदारांमध्ये खोल्यांसाठी वाद?
या सगळ्या निकषांच्या आधारावर PA आणि OSD नियुक्त केले जातात. ज्यात देवेंद्र फडणवीस ह्यांनी PA आणि OSD ह्यांची नावं मंजूर करताना आणि आणखी निकष वाढवलेले आहेत. जसं की त्या अधिकाऱ्यांवर भ्रष्टाचाराचे आरोप नसावेत, तो स्वच्छ चारित्र्याचा असावा. त्याच्याविरोधात कोणतीही चौकशी नको.
OSD हे नेमकं असतं काय? कुठून आली ही भानगड?
एका माजी अधिकाऱ्याने जे OSD सुद्धा राहिले आहेत, त्यांनी नाव न सांगण्याच्या अटीवर दिलेला माहितीनुसार, PA हे पहिल्यापासूनच मंत्र्यांना असायचे. OSD हे काही वर्षांपूर्वी आलेले आहेत. PA हे क्लास 1 ऑफीसर असतात आणि ते एकापेक्षा जास्तही असू शकतात पण मंत्र्यांना 1 व्यक्ती अशीही PA म्हणून ठेवता येते जी शासकीय कर्मचारी नाही.
हे ही वाचा>> Vijay Wadettiwar Tweet : "शेतकऱ्यांना भिकारी म्हणणारे कृषिमंत्री माणिकराव कोकाटे...", विजय वडेट्टीवारांचा घणाघात
बऱ्याचदा आमदारांचे पीए असतात ते काही शासकीय कर्मचारी नसतात. पण मग तोच आमदार मंत्री झाल्यावर आपल्या या PA ला सोडत नाही, कारण सगळे छक्के-पंजे त्याला माहिती असतात. त्यामुळे अटीतील ही शिथिलता आपला पहिल्यापासूनचा PA मंत्री झाल्यावरही PA म्हणून कायम ठेवण्यात फायदा होतो.
पीए या शब्दाला तेवढा मान नाही असा एक साधारण समज तयार झाला आणि त्यातून OSD officer on special duty हे पद जन्माला आले. पीए पेक्षा Officer म्हटलं गेल्याने मान उंचावलेली राहते. जसं मगाशी म्हटलं हे पद पहिल्यापासून नव्हतं. पण माजी अधिकाऱ्याने दिलेल्या माहितीनुसार 95 च्या काळात हे पद तयार झालं. पण 99 नंतर तर OSD पाहायला मिळालेले त्यामुळे एक ढोबळमानाने आपण सांगू शकतो की 25-30 वर्षांपूर्वी OSD पद तयार झालं.
आता हे PA, OSD जे असतात त्यांना असं कुठलं नेमकं काम ठरवून दिलेलं नसतं. जे मंत्र्यांच्या मनात येईल तो, त्यांना जे सोयीचं पडेल ती कामं ह्यांना वाटून दिली जातात. एकापेक्षा अनेक PA OSD असल्याने जी फाईल सांभाळण्यात ज्याची खूबी तशा पद्धतीने त्यांना ती वाटून दिली जातात. पण ही विभागणीही काटेकोरपणे केली जाते, जेणेकरून ढवळाढवळ होऊ नये. काही फाईल्स पाहायची जबाबदारी ही PS खाजगी सचिवाकडे असते तर काही फाईल्स हे फक्त OSD च पाहतात.
हे वाचलं का?
